چکیده
خاموش کنندة دستی به وسیله ای گفته می شود که برای مبارزه با آتش سوزی طراحی و ساخته شده است و با حداکثر ۱۴ کیلو یا ۱۴ لیتر ظرفیت مواد خاموش کن یک نفر به راحتی قادر به حمل و استفاده از آن باشد. انواع بزرگتر این وسایل به روی چرخ ارابه یا خودرو قرار داده می شود و یا به طور ثابت در اماکن نصب می گردد.
کپسول آتش نشانی
کپسول آتش‌نشانی نوعی دستگاه برای خاموش نمودن آتش است . این دستگاه جزء خاموش کننده‌های آتش قابل حمل دستی بوده و با توجه به نوع آتش ترکیبات مختلف مانند آب، پودر و گاز، گاز دی اکسید کربن را با فشار بر روی آتش می‌افکند.
کپسولهای آتش نشانی استوانه‌های فلزی محکمی هستند که با آب یا یک نوع ماده خفه کننده مانند دی اکسید کربن پر شده‌اند و وقتی اهرمی را که بالای این استوانه‌است فشار دهید، ماده با فشار زیادی از کپسول خارج میشود . در این کپسول‌ها یک لوله، مخزن تحت فشار کپسول را به قسمت بالای کپسول متصل و یک شیر فنری نیز ارتباط میان لوله را با دهانه خروجی مسدود کرده‌است. در بالای سیلندر، سیلندر کوچک دیگری وجود دارد که با گاز فشرده‌ای مانند دی اکسید کربن پر شده‌است و یک شیر جلوی انتشار دی اکسید کربن را میگیرد.
برای استفاده از کپسول آتش نشانی باید ضامن کپسول را کشیده و اهرم آن را فشار داد. این اهرم یک میله را فشار می‌دهد تا شیر فنری را به پایین فشار دهد و مسیر خروجی را باز کند. گاز فشرده شده بر اثر فشار رها میشود و با نیروی قابل ملاحظه‌ای از مخزن به دهانه خروجی منتقل شده، خارج میشود. باید آن را مستقیماً روی سوخت هدف گیری و روی تمامی سوخت پخش کرد. کپسول را با اندازه‌های مختلف و گازهای مختلف میسازند .
انواع: co2 -پودر و گاز – هالوژن – آب و… هریک از آنها کاربرد ویژه دارد.
وزن خاموش کننده
وزن خاموش کننده‌های دستی متفاوت میباشد، از یک کیلو گرمی تا ۱۴ کیلو گرمی یا ۱۴ لیتری آن وجود دارد به طوری که یک نفر به راحتی بتواند آن را حمل نماید . انواع بزرگ تر این وسیله به دلیل وزن زیاد بر روی چرخ قرار گرفته و گاهی اوقات بعضی از آنها در جای مشخصی به صورت ثابت نصب می گردند که دیگر لفظ دستی به آن گفته نمیشود و به عنوان کپسولهای آتش نشانی چرخدار شناخته می‌شوند. از انواع خاموش کننده‌های دستی با توجه به ظرفیت و نوع مواد داخل آن می توان در حریقهای کوچک و مختلف استفاده نمود .
انواع مواد اطفاء حریق خاموش کننده‌ها
با توجه به کاربرد متفاوت خاموش کننده‌ها و از طرفی با توجه به متفاوت بودن مواد در حال احتراق، مواد اطفاء کننده نیز متفاوت می باشند . پنج نوع مواد اطفاء کننده با کار برد متفاوت در خاموش کننده‌های ذیل وجود دارد :
۱- خاموش کننده‌های محتوی آب WATER FIRE EEXTINGUISHER
۲- خاموش کننده‌های محتوی پودرPOWDER FIRE EEXTINGUISHER
۳- خاموش کننده‌های محتوی گاز CARBON DIOXIDE FIRE EEXTINGUISHER
۴- خاموش کننده‌های محتوی کف EEXTINGUISHER FOAM FIRE
۵- خاموش کننده‌های محتوی مواد هالوژنه HALOGENATED FIRE EEXTINGUISHER
تامین فشار در خاموش کننده‌ها
در گذشته جهت اطفاء حریق از سطل شن یا قوطی‌های محتوی پودر استفاده می کردند، بدین صورت که عامل فشار جهت تخلیه این مواد وجود نداشت و شخص مجبور بود که با دست آن را بر روی آتش بپاشد، اما امروز جهت پرتاب مواد اطفاء کننده از عوامل فشار که در درون سیلندرها وجود دارد استفاده می کنند که آن عوامل به شرح زیر می باشند :
۱- فشار هوا از طریق فشردن هوای خشک به داخل سیلندر
۲- فشار یک گاز بی اثر مانند N۲ و یا CO۲ که در داخل کارتریج قرار دارد
(CARTRIDGE) ۳- فشار درونی ماده خاموش کننده مانند CO۲
طرز عمل سیلندرهای خاموش کننده
خاموش کننده‌ها به دو طریق عمل می کنند به صورت مستقیم و به صورت واژگون، البته روش واژگون مربوط به خاموش کننده‌های قدیمی تر سودا اسید و یا فوم شیمیایی میباشد .
الف) روش واژگون :
در این روش برای خارج شدن ماده اطفائیه از خاموش کننده باید آن را به صورت واژگون (سر و ته ) گرفت در غیر اینصورت ماده اطفائیه خارج نمی شود و فقط عامل فشار آن تخلیه می گردد . جهت شناسایی این نوع خاموش کننده‌ها یک دستگیره تا شونده در ته سیلندر وجود دارد .
ب) روش مستقیم :
در این نوع خاموش کننده‌ها احتیاج به واژگون کردن خاموش کننده نمی باشد و بایستی از دستگاه به صورت مستقیم استفاده کرد. توجه گردد که در صورتی که خاموش کننده ای را که عملکرد آن مستقیم است واژگون کنیم عامل فشار آن از نازل NOZZLE خارج میشود و اگر خاموش کننده نوع واژگون را مستقیم نگه داریم همین عمل انجام میشود.
قدرت پرتاب
برای اینکه بتوان با رعایت فاصله مناسب با آتش مواد اطفائیه را بر روی آتش پاشید، خاموش کننده باید قدرت پرتاب داشته باشد که معمولاً حداقل آن ۲ متر و حداکثر آن ۷ متر میباشد .
درصد تخلیه: درصد تخلیه مواد خاموش کننده در شرایط عادی و شارژ کامل دستگاه متفاوت میباشد . این درصد برای خاموش کننده‌های آب، کف، دی اکسید کربن و مواد هالوژنه ۹۵٪ و برای خاموش کننده‌های پودری ۸۵٪ میباشد .
زمان تخلیه: این زمان در خاموش کننده‌ها با توجه به مواد اطفائیه و وزن یا حجم آنها متفاوت است . حداقل زمان تخلیه ۸ ثانیه و حداکثر آن ۶۰ ثانیه میباشد
آزمایش فشار در خاموش کننده‌ها
برای اطمینان از وجود فشار کافی در درون خاموش کننده معمولاٌ آزمایشهایی به شرح زیر انجام می گیرد : الف ) وزن کردن : کارتریج را از خاموش کننده جدا کرده و وزن می کنیم در صورتی که بیش از ۱۰٪ از وزن گاز محتوی آن کم شده باشد بایستی مجدداٌ شارژ گردد . ب) فشار سنج : خاموش کننده هایی که به وسیله هوای فشرده کار می کنند، فشار درون سیلندر به وسیله فشار سنج موجود بر روی آن نشان داده میشود . ج) آزمایش محلولها : خاموش کننده هایی که فشار آنها از طریق تولید گاز در اثر واکنش شیمیایی دو ماده تأمین میشود، سنجش گاز تولیدی بدین صورت انجام میگردد که مقداری از مواد شیمیایی موجود در سیلندر را با هم ترکیب کرده و مقدار گاز تولید شده را محاسبه می کنند .
حفاظت از خورندگی بدنه سیلندر خاموش کننده:خطری که در خاموش کننده هاوجود دارد ضعیف شدن ضخامت بدنه کارتریج در اثر زنگ زدن و خورده شدن فلز از داخل و یا خارج میباشد . برای جلوگیری از زنگ زدگی معمولاٌ به طریق ذیل بدنه کارتریج را محافظت می کنند . الف) استفاده از فلز ضدزنگ ب) پوشاندن سطح داخل و خارج با یک ماده ضد زنگ ج) کشیدن روکش پلاستیک از درون بدنه یا روی کارتریج
آزمایش بدنه: در زمان ساخت بدنه خاموش کننده‌ها را مورد آزمایش قرار می دهند تا از مقاومت آنها در برابر فشار اطمینان حاصل گردد . الف) آزمایش مکانیکی نشت کردن ب) آزمایش در رابطه با حداقل ضخامت بدنه ج) آزمایش از هم پاشیدگی ( از هم گسیختگی ) د) آزمایش فشار کارکرد (فشار کارکرد حداکثر فشاری است که بدنه خاموش کننده در حالت عادی کار تحمل میکند و مقدار آن حدوداٌ نصف فشاری است که بدنه با آن آزمایش می شود.).
آزمایش‌های معمول
کلیه خاموش کننده‌ها می بایست به وسیله مصرف کننده یا کارخانه سازنده مورد آزمایش قرار گیرند . الف) بازدید ماهیانه : این بازدید با توجه به شرایط آب و هوای هر منطقه از یک ماه تا سه ماه یک بار انجام میگردد که در این حالت خاموش کننده به صورت ظاهری و از نظر سالم بودن پلمپ، قرار داشتن در محل خود، کم نشدن فشار، سالم بودن نازل و ضربه نخوردن مورد بازدید قرار می گیرد .
ب) بازدید سالیانه : برای اطمینان از عملکرد مواد اطفائیه درون خاموش کننده بر روی حریق بایستی بعضی از آنها در حریقهای تمرینی و آموزشی مصرف کرده و سپس خاموش کننده را شارژ و جهت استفاده آماده نمود .
ج) آزمایش بدنه در مقابل فشار : با توجه به استاندارد یا توصیه کارخانه سازنده هر چند سال یک بار ( معمولاٌ ۲ سال ) بدنه خاموش کننده در مقابل فشار از نظر میزان مقاومت آزمایش هیدرواستاتیک میگردد.
انواع خاموش کننده‌ها
خاموش کننده‌های آبی
این گونه خاموش کننده‌ها دو نوع اند : خاموش کننده‌های آب تحت فشار این گروه از خاموش کننده‌های دستی معمولاٌ دارای ظرفیت ۹ لیتری یا بیشتر آب خالص می باشند و برای استفاده در آتش سوزیهای گروه A مورد استفاده قرار می گیرند . یکی از مشکلاتی که این نوع خاموش کننده‌ها دارند آن است که در مناطقی که درجه هوای آن کمتر از ۴ درجه سانتیگراد ( ۴۰ درجه فارنهایت )می باشد به دلیل یخ زدن آب غیر قابل استفاده میباشد . کارخانه‌های سازنده جهت رفع این مشکل در مناطق مذکور به جای آب از محلول ضد یخ مخصوص استفاده می کنند که حتی در برودت ۴۰- درجه سانتیگراد قابل استفاده می باشند .
قدرت پرتاب این نوع خاموش کننده ۷ متر طبق استاندارد انگلیس بوده ولی در استاندارد آمریکا قدرت پرتاب آن ۱۰ تا ۱۲ متر تعیین گردیده است . از این نوع خاموش کننده می توان بصورت متناوب استفاده نمود . مدت زمان تخلیه آن بصورت مداوم طبق استاندارد انگلیس ۶۰ ثانیه و طبق استاندارد آمریکا ۵۵ ثانیه میباشد . فشار مورد نیاز برای تخلیه از هوای فشرده شده در درون خاموش کننده تأمین میگردد . ( این نوع خاموش کنده در زمان شارژ کامل دارای ۱۰ بار یا PSI۱۵۰ فشار میباشد )
چون بدنه این نوع سیلندر تحت فشار مداوم قرار دارد باید مقاومتی برابر با ۴۰ اتمسفر (PSI۶۰۰ ) را دارا باشد . معمولاٌ بر روی درپوش خروجی این نوع خاموش کننده‌ها فشار سنج قرار دارد. فشارسنج مذکور معمولاٌ به دو منظور به کار برده میشود :
۱) فشار درون سیلندر را مشخص می نماید . ۲) از آنجائی که سیلندر فاقد شیر ایمنی است در صورتی که فشار درون سیلندر خاموش کننده به هر دلیلی افزایش یابد و از حد معمول بیشتر گردد فشارسنج از هم پاشیده و فشار سیلندر تخلیه میگردد . معمولاٌ شیر خروجی این نوع خاموش کننده‌ها به صورت اهرمی است و جهت جلوگیری از تخلیه آن یک پین که سر آن بصورت گرد است در زیر اهرم قرار می دهند که اصطلاحاٌ به آن ضامن گفته میشود . جهت استفاده از این خاموش کننده‌ها می بایست ابتدا ضامن را بیرون کشیده، سپس با قرار گرفتن در موقعیت مناسب نسبت به حریق، با یک دست خاموش کننده را گرفته و با دست دیگر نازل را و سپس با فشار بر اهرم مربوطه محتویات خاموش کننده بر روی آتش ریخته شود .
جهت حصول اطمینان از عملکرد این نوع خاموش کننده هر ماه یکبار بازدید ظاهری از خاموش کننده انجام دهید .در بازدید، از طریق فشارسنج فشار داخلی سیلندر را مشاهده کرده و از سالم بودن دستگاه از لحاظ ضربه دیدگی، سالم بودن شیر و پلمپ و همچنین سالم بودن شیلنگ آن اطمینان حاصل نمائید . در صورت امکان سالی یک بار در حریق آموزشی از آن استفاده و مجدداٌ شارژ گردد . هر دو سال یکبار بدنه خاموش کننده باید با فشار معینی ( ۲۴ بار / ۳۰۰ الی PSI ۳۵۰ ) تحت آزمایش هیدرواستاتیک قرار گرفته تا از سالم بودن آن اطمینان حاصل گردد .
خاموش کننده‌های آب و گاز
این نوع خاموش کننده هم مانند خاموش کننده آب تحت فشار میباشد، یعنی محتوی سیلندر آب و یا محلول ضد یخ است و آن خالی می باشد. به طور کلی در هر دو نوع خاموش کننده جهت جلوگیری از زنگ زدگی داخل سیلندر را با لایه ای نازک از پلاستیک یا ماده ضد زنگ می پوشانند . تفاوت این دو نوع خاموش کننده در نوع عامل فشار آنها میباشد . جهت تأمین فشار مورد نیاز در این نوع خاموش کننده از گاز CO۲ تحت فشار در یک سیلندر کوچک به نام کارتریج استفاده میشود . خاموش کننده آب و گاز عموماٌ غیر قابل کنترل است، به این معنی که گاز ذخیره شده در کارتریج وقتی که آزاد شد غیر قابل برگشت میباشد . مقدار تخلیه هر دو نوع خاموش کنده ۹۵٪ در زمان شارژ کامل میباشد . نوعی از همین خاموش کننده وجود دارد که نازل آن دوش مانند است و آب را به صورت مه به بیرون ارسال میکند . استاندارد انگلیسی قدرت پرتاب این نوع خاموش کننده را ۴ متر تعیین نموده است.
جهت اطمینان از عملکرد این نوع خاموش کننده هر ماه یک بار از خاموش کننده بازدید کنید، بدین صورت که با احتیاط درپوش را باز کرده و کارتریج را از سیلندر بیرون بیاورید، سپس آن را وزن کرده، در صورتی که بیش از ۱۰٪ از وزن گاز که روی کارتریج نوشته شده است کم شده باشد بایستی مجدداٌ آن را شارژ نمود . پس از آن بدنه، کفه، میله ضربه، سوزن، واشر و راه خروج را کاملاٌ بازدید کنید . سیلندر خاموش کننده بایستی هر ۲ الی ۵ سال یک بار آزمایش شود تا از سالم بودن آن اطمینان حاصل گردد.
خاموش کننده‌های پودری
پودر خاموش کننده عبارت است از مخلوطی از گرد بعضی مواد شیمیایی که جهت خاموش کردن آتش بکار می رود . در گذشته نحوه استفاده از پودر خاموش کننده بدین صورت بوده است که تعدادی قوطی یا ظروف به اشکال مختلف را از پودر پر کرده و در جاهای مناسب قرار می داده اند و با شروع آتش سوزی افراد درب قوطی‌ها را باز کرده و پودر آن را بر روی آتش می پاشیدند . با گذشت زمان برای پاشیدن پودر بر روی آتش دستگاههای خاموش کننده پودری طراحی و ساخته شد .
انواع پودرهای خاموش کننده: ۱- پودر شیمیایی که برای اطفاء حریق غیر فلزات کلاس A و B و C بکار می رود. ۲- پودر خشک که برای اطفاء حریق فلزات کلاس D بکار می رود .
پودر شیمیایی: پودر شیمیایی خود به دو گروه تقسیم میشود : الف) پودر شیمیایی معمولی که پایه آن بی کربنات سدیم، بی کربنات پتاسیم، بی کربنات اوره پتاسیم و پتاسیم کلراید میباشد و برای اطفاء حریق کلاسهای B و C مناسب میباشد . ب) پودر شیمیایی چند منظوره که برای اطفاء حریق کلاسهای B و C مناسب میباشد و پایه آن فسفات آمونیوم میباشد .
پودر خشک: پودر خشکی که برای اطفاء آتش سوزیهای فلزات قابل اشتعال مانند سدیم، منیزیم، آلومینیوم و غیره مناسب میباشد خود بر چند نوع است : ۱) نوع S – ترکیبی است از کلرور سدیم، کلرور پتاسیم و کلرور باریم که پس از ریختن بر روی آتش یک پوسته ضخیم روی آتش ایجاد کرده و حریق را خاموش میکند . ۲) نوع C – ترکیبی است از گل خشک و گرافیت و کلرور سدیم و خون خشک شده حیوانات . نوع دیگری از این نوع خاموش کننده وجود دارد که پایه آن سدیم کلراید به اضافه ترموپلاستیک است .
عامل فشار: در تخلیه خاموش کننده‌های پودری به طور کلی دو روش جهت تخلیه خاموش کننده‌های پودری وجود دارد . ۱) خاموش کننده‌های پودر و هوا ۲) خاموش کننده‌های پودر و گاز.
خاموش کننده‌های پودر و هوا
حجم سیلندر پودر و دیگر آن هوای خشک یا نیتروژن میباشد و در زمان شارژ فشار آن ۱۰ بار ( PSI ۱۵۰ ) میباشد . به دلیل اینکه پودر در داخل خاموش کننده به طور دائم تحت فشار میباشد احتمال کلوخه شدن در آن زیاد است . بنابراین هر از گاهی لازم است خاموش کننده را سر و ته نموده و مجدداٌ در جای خود بگذاریم . اغلب بر روی این خاموش کننده فشار سنج وجود دارد که فشار درون سیلندر را نشان می دهد . این خاموش کننده از نوع قابل کنترل بوده و در وزن‌های مختلف از ۵/۰ کیلویی تا ۱۴ کیلویی ( ۱ تا ۳۰ پوند ) وجود دارد . زمان تخلیه بستگی به وزن مواد محتوی دارد به طوری که از ۸ ثانیه تا ۱۴ ثانیه میباشد و مقدار تخلیه آن در زمان شارژ حداقل ۸۵٪ است . قدرت پرتاب این خاموش کننده ۶ متر است و جهت آتش‌های کلاسهای مختلف به کار می رود .
هر ماه یک بار بازدید ظاهری از خاموش کننده به عمل آید و در این بازدید فشار درون سیلندر را از روی فشار سنج مشاهده و سپس بدنه و پلمپ را بازدید کنید . در صورت امکان سالی یک بار در حریق آموزشی از خاموش کننده استفاده شود .
خاموش کننده‌های پودر و گاز
این نوع خاموش کننده‌ها خود به دو گروه تقسیم می شوند . الف ) کارتریج داخل ب ) کارتریج بیرون
الف ) کارتریج داخل : عامل فشار در این نوع خاموش کننده‌ها گاز CO۲ میباشد که در داخل یک سیلندر کوچک قرار دارد که این سیلندر زیر درپوش و در داخل سیلندر خاموش کننده قرار گرفته است، در موقع استفاده با فشار اهرم راه خروج گاز از داخل کارتریج باز و گاز، محتویات داخل سیلندر را تحت فشار قرار داده و به بیرون م راند .
ب ) کارتریج بیرون : در این نوع محتوی گاز CO۲ خارج از استوانه قرار گرفته و مجرای خروجی گاز کارتریج به بدنه خاموش کننده وصل میشود که عملکرد آن هم ضربه ای هم فلکه ای هم اهرمی است . کارتریج هایی که در خارج بدنه قرار می گیرند دارای سوپاپ عملکرد بوده و گاز کارتریج آز آن در صورت لزوم تخلیه میشود . در خاموش کننده‌های پودری کارتریج دار چنانچه به هر صورت گاز وارد سیلندر شد و مقدار کمی از پودر آن مصرف گردید نمی توان برای استفاده بعدی به آن اطمینان کرد . بنابراین باید گاز داخل سیلندر را تخلیه و سپس درپوش را باز کرده و کارتریج آن را تعویض کنید . جهت تخلیه گاز از درون سیلندر کافی است خاموش کننده را سر و ته نموده و اهرم آن را فشار دهید تا تمام گاز خارج گردد .
طریقه کار با خاموش کننده پودر و گاز کارتریج بیرون: در نزدیکی محل آتش سوزی خاموش کننده را روی زمین گذاشته، ضامن را آزاد کنید سپس لوله لاستیکی را از گیره خارج و آن را با دستگیره با هم نگه دارید بدون آنکه بدن یا سر و صورت خود را در مسیر سوپاپ ایمنی خاموش کننده قرار دهید شیر گاز را باز کنید . ( در نوع ضربه ای ضربه بزنید ) . سپس با یک دست نازل را و با دست دیگر خاموش کننده را گرفته و با فشار بر روی اهرم نازل، پودر را بر روی آتش بپاشید .
طریقه کار کردن با خاموش کننده پودر و گاز کارتریج داخل: در این نوع خاموش کننده کارتریج در داخل بدنه سیلندر و زیر درپوش قرار می گیرد . هنگامی که ضامن را بیرون کشیدید اهرم را فشار دهید تا گاز از داخل کارتریج وارد بدنه سیلندر شود، سپس با یک دست نازل را گرفته با دست دیگر اهرم را فشار دهید تا پودر روی آتش پاشیده شود .
آزمایش‌های مقرری خاموش کننده‌های پودر و گاز: هر یک ماه یک بار درب سیلندر را باز نموده از کلوخه نشدن پودر مطمئن شوید . از باز بودن خروجی سیلندر همچنین سالم بودن لوله لاستیکی اطمینان حاصل کرده، کارتریج را وزن نموده تا از شارژ بودن آن مطمئن شوید، چنانچه بیش از ۱۰٪ از وزن گاز درون آن کم شده باشد مجدداً شارژ کنید . در صورت امکان سالی یک بار در حریق آموزشی از خاموش کننده استفاده کنید و مجدداً شارژ نمائید . ( هر کارتریج با ۱۱۰ گرم گاز CO۲ پر شده است .)
خاموش کننده گازی CO۲
از گذشته دور تاکنون این گاز بعنوان یک گاز ضد حریق در دستگاههای ثابت اتوماتیک مورد استفاده قرار می گرفته است . گاز CO۲ دارای خواص زیر می باشد: گازی است غیر قابل اشتعال، بدون بو، خنثی، غیر سمی باعث فساد نشده، هادی جریان الکتریسیته نبوده، وزن آن یک ونیم برابر هوا میباشد و به همین خاطر در موقع اطفاء به نحوی سطح آتش را پوشانده و جانشین اکسیژن میشود و در نتیجه عمل اطفاء به نحو احسن انجام میشود . حجم سیلندر خاموش کننده محتوی گاز CO۲ است که تحت فشاری در حدود ۶۰-۵۵ اتمسفر ( PSI ۹۰۰-۸۰۰ ) بصورت مایع درآمده و در سیلندر قرار گرفته است . فضای خالی جهت انبساط گاز وجود دارد، چون بدنه خاموش کننده می بایست فشار زیادی را متحمل شود بنابراین آن را یک تکه و بدون درز و جوش می سازند . اگر جنس آن فولاد باشد وزن کلی آن زیاد شده ولی در صورتی که جنس آن از آلومینیوم باشد وزن آن نسبتاً کمتر خواهد بود . انواع دستی این خاموش کننده با ظرفیت‌های ۱ تا ۶ کیلوگرم ( ۱۲-۲ پوند ) ساخته میشود . در ظرفیت‌های بیشتر بصورت چرخ دار و یا دستگاههای ثابت اتوماتیک طراحی و مورد استفاده قرار می گیرد . به دلیل این که گاز CO۲ در محل مصرف هیچ اثری از خود به جای نمی گذارد بیشتر در محل‌های سر بسته و جهت اطفاء حرق‌های کلاس B و C وسایل الکتریکی و دستگاههای کامپیوتری و بطور کلی وسایل برقی مورد استفاده قرار می گیرد . این خاموش کننده‌ها معمولاً قابل کنترل هستند، نازل خاموش کننده گاز CO۲ به شکل قیفی یا شیپوری است و علت آن نیز این است که از سرعت زیاد گاز به هنگام خروج جلوگیری کرده و به آن اجازه انبساط داده میشود و از ایجاد صدای زیاد نیز جلوگیری میکند . لازم به ذکر است که یک پوند گاز CO۲ مایع در صورت آزاد شدن ۸ فوت مکعب گاز تولید می نماید، این توسعه زیاد حجمی اثر شدید خنک کنندگی داشته بطوری که برودتی برابر با ۱۱۰- درجه فارنهایت ایجاد می نماید . اگر چه دی اکسید کربن سمی نیست ولی وقتی به میزان زیاد در فضای بسته مورد استفاده قرار گیرد میزان اکسیژن هوا را تقلیل داده و هر شخصی که در محل مذکور حضور داشته باشد، دچار کمبود اکسیژن شده در نتیجه ایجاد خفگی به وی دست خواهد داد .
چنانچه به هر علتی فشار داخلی سیلندر افزایش یابد سوپاپ ایمنی که درون آن یک دیسک پاره شونده وجود دارد، عمل کرده و تمام گاز سیلندر تخلیه می گردد . مقاومت این دیسک در حدود ۱۸۰ اتمسفر ( PSI ۲۷۰۰ ) میباشد، به همین خاطر سیلندر خاموش کننده گاز CO۲ نبایستی در زیر تابش مستقیم نور خورشید و یا در مجاورت دستگاههای حرارتی قرار گیرد . بدنه این نوع خاموش کننده باید قادر به تحمل فشاری معادل ۴۵۰ اتمسفر ( PSI ۷۰۰۰ ) باشد .
جهت کار با این نوع خاموش کننده، ابتدا دستگیره را گرفته و پین را بیرون بکشید، سپس اهرم را فشار دهید و گاز را بر روی حریق بریزید . بایستی مراقب بود که اعضای بدن با شیپور تخلیه کننده تماس پیدا نکند زیرا این قسمت به دلیل برودت زیاد ممکن است باعث سوختگی در محل تماس گردد . مکانیزم شیر این خاموش کننده باید طوری باشد که به سرعت باز و بسته گردد، در غیر این صورت گاز تبدیل به یخ شده و راه خروج را مسدود میکند، به همین دلیل از شیرهایی با مجرای خروجی بسیار کوچک در این دستگاه استفاده میگردد . مقدار تخلیه این خاموش کننده ۹۵٪ است و حداکثر پرتاب آن ۲ متر میباشد . زمان تخلیه این خاموش کننده حداکثر ۲۰ ثانیه میباشد .
آزمایش‌های مقرری: هر شش ماه یکبار از سالم بودن دستگاه شامل زنگ زدگی، ضربه خوردگی، صدمه دیدگی نازل و لوله و سالم بودن شیر، اطمینان حاصل کنیم . سپس خاموش کننده را وزن کرده در صورتی که بیشتر از ۱۰٪ از وزن گاز داخل سیلندر کم شده باشد بایستی مجدداً شارژ گردد .
خاموش کننده‌های هالوژنه ( B . C . F )
گرچه مواد هالوژنه بعنوان ماده اطفاء حریق قابل قبول و شناخته شده می باشند ولی استفاده از این مواد به دلیل صدمه زدن به لایه ازن محدود و ممنوع شده است، هرچند احتمال دارد که در بعضی از مؤسسات هنوز از این خاموش کننده‌ها استفاده شود . بمنظور ساخت مواد اطفائیه در این خاموش کننده‌ها از دو ماده به نامهای متان CH۴ و اتان C۲H۶۶ بعنوان مواد پایه استفاده میشود که البته مواد هالوژنه جایگزین هیدروژن این ترکیبات میشود و مواد بدست آمده قابلیت اشتعال نداشته و حدوداً ۴ الی ۵۵ برابر از هوا سنگین تر هستند و به سرعت روی حریق را پوشانده و مانع از رسیدن اکسیژن به حریق میشود و از طرفی در واکنش‌های زنجیره ای سوختی دخالت کرده و در نتیجه عمل اطفاء صورت می گیرد . این مواد تا زمانیکه در داخل سیلندر یا ظروف سر بسته هستند بصورت مایع و در محیط به صورت گاز می باشند .
این خاموش کننده‌ها را می توان در اکثر حریق‌ها استفاده نمود، بخصوص در حریقهای دستگاههای برقی و همچنین دستگاههای ظریف الکتریکی از این خاموش کننده جهت آتش سوزی هائی که در یک سطح باشند مانند جامدات و مایعات قابل اشتعال می توان استفاده نمود .
عامل فشار: در این خاموش کننده‌ها از سه طریق بدست می آید ۱) فشار هوا یا ازت ۲) فشار گاز داخل کارتریج ۳) فشار درونی خود ماده
انواع خاموش کننده‌های هالوژنه ۱) نوع سقفی که به صورت اتوماتیک عمل میکند . ۲) نوع بولینگی یا شیشه ای که با پرتاب بر روی حریق عمل اطفاء را انجام می دهد . ۳) به شکل استوانه ای
نوع سقفی این خاموش کننده‌ها در ظرفیت‌های ۳-۹-۱۲ کیلویی ساخته شده و بطور اتوماتیک عمل میکند . این نوع خاموش کننده را معمولاً در محل‌های مناسب به سقف نصب می کنند . راه خروج مایع با شیشه کوچکی محتوی مواد شیمیایی بسته میشود که از یک طرف مجرای خروج و از طرف دیگر به پائین کننده متصل میشود و راه خروج مایع را کاملاً مسدود می سازد .
وقتی در محلی آتش سوزی رخ دهد حرارت ناشی از حریق به شیشه محتوی مواد شیمیایی که نوعی الکل است رسیده و ماده داخل شیشه منبسط شده و در نتیجه شکسته و راه خروج مایع هالون باز و مایع مذکور بیرون پاشیده میشود و با دریافت حرارت به صورت بخار درآمده و روی حریق را می پوشاند و باعث خفه شدن حریق می گردد .
شیشه مواد شیمیایی در رنگ‌های متفاوت وجود دارد که هر کدام از رنگ‌ها در درجه حرارت بخصوصی باعث شکسته شدن خود شیشه می شوند . بنابراین با توجه به نیاز می توان نوع لازم را انتخاب و استفاده نمود . نوع بولینگی در این دستگاه‌ها ماده هالوژنه در شیشه هایی به شکل بولینگ قرار داده شده که ظرفیت آن حدود ۱۲۰۰ گرم ماده هالوژنه میباشد . در صورت آتش سوزی آن را به میان آتش پرتاب می کنند که در اثر شکستن بطری مواد هالوژنه تبدیل به گاز شده و عمل اطفاء انجام میگردد .
نوع استوانه ای این نوع خاموش کننده را هم می توان به صورت دستی و هم بصورت اتوماتیک مورد استفاده قرار داد . اگر در محلی که خاموش کننده فوق به دیوار نصب است آتش سوزی به وجود آید در صورتی که کسی در محل نباشد یا متوجه نگردد و همچنین حرارت به حباب شیشه ای محتوی ماده شیمیایی برسد شیشه مذکور شکسته و راه خروج مایع هالون باز میشود .
خاموش کننده‌های مواد کف
کف مورد مصرف برای اطفاء حریق مایعی است که به صورت پرتاب به روی مواد در حال اشتعال به سرعت روی آتش را پوشانده و مانع از برخاستن گاز قابل اشتعال از روی مواد میگردد و با پوشاندن سطح ماده در حال اشتعال از رسیدن اکسیژن هوا به آتش جلوگیری به عمل می آورد . وزن مخصوص آن کمتر از وزن مخصوص مایعات قابل اشتعال است لذا در سطح آن شناور گشته و پائین نمی رود . این نوع خاموش کننده‌ها به علل اشکالاتی که داشته اند در سالهای اخیر از رده مصرف خارج گردیده اند . ( قدرت پرتاب خاموش کننده‌های کف حدود ۵ متر است و نسبت ترکیب آن با آب ۱ به ۸ است یعنی به ازای هر ۸ لیتر آب ۱ لیتر فوم اضافه می کنند و ظرفیت این نوع خاموش کننده‌ها معمولاً ۹ لیتری میباشد . )
شناسائی نوع خاموش کننده‌ها
بعضی از علائم و مشخصاتی که به وسیله سازندگان ارائه میشود یا روشهای دیگر که در این امر می تواند مفید واقع گردد در ذیل آمده است :
الف ) استاندارد: مؤسسه استاندارد معمولاً سازنده را ملزم به نوشتن اطلاعات لازم روی بدنه می نماید، به همین دلیل روی بدنه خاموش کننده‌ها، اطلاعاتی از قبیل نوع مواد اطفائی، ظرفیت، موارد استفاده و طرز کار با آن را بر روی برچسب نوشته و یا به صورت نقاشی کشیده شده بر روی خاموش کننده نصب می کنند .
ب) حروف: شاید امکان خواندن نوشته‌های خارجی برای همه استفاده کنندگان وجود نداشته باشد، بنابراین از بعضی حروف که نماینده یک گروه از مواد قابل اشتعال میباشد استفاده و از خاموش کننده مذکور می توان برای اطفاء حریق آنها استفاده کرد .
حرف A این حرف معمولاً روی بدنه خاموش کننده ای که برای حریق جامدات مانند چوب، کاغذ، پارچه و مقوا مناسب است نوشته میشود .
حروف A.B این حروف معمولاً روی بدنه خاموش کننده ای که برای حریق جامدات معمولی مانند موارد بالا و مایعاتی از قبیل نفت و بنزین و . . . مناسب است نوشته میشود .
حروف A .B.C این حروف معمولاً روی بدنه خاموش کننده ای که پودر آن مناسب برای سه گروه آتش سوزی جامدات و مایعات که ذکر شد به اضافه وسایل الکتریکی است استفاده میشود .
حروف B.C این حروف معمولاً روی بدنه خاموش کننده ای که برای آتش سوزی مایعات و وسایل الکتریکی مناسب است نوشته میشود .
ج) شناسایی از روی قطعات دستگاه ۱) خاموش کننده گاز CO۲ دارای بدنه ای یک تکه، بدون درز و نازلی قیفی شکل است . ۲) خاموش کننده محتوی آب دارای نازلی با قطر کم است . ۳) خاموش کننده محتوی کف مکانیکی دارای نازلی با سوراخ‌های هواکش است . ۴) خاموش کننده محتوی پودر دارای نازلی معمولی می باشند .
د) شناسایی نوع خاموش کننده از طریق رنگ بدنه سیلندر ۱) خاموش کننده محتوی آب به رنگ قرمز ۲) خاموش کننده محتوی پودر به رنگ آبی ۳) خاموش کننده محتوی گاز CO۲ به رنگ مشکی ۴) خاموش کننده محتوی هالوژنه به رنگ سبز ۵) خاموش کننده محتوی کف به رنگ زرد یا کرم رنگ.
تعیین مکان مناسب جهت نصب خاموش کننده
۱) حداکثر در ارتفاع۱/۵ متری از سطح زمین نصب گردد . چنانچه وزن خاموش کننده بیشتر از ۱۸ کیلوگرم باشد حداکثر در ارتفاع ۱ متری سطح زمین نصب گردد . ۲) در نزدیکی ورودی و خروجی‌ها قرار گیرد . ۳) مسیر جهت دسترسی، کوتاه و خالی از وسایل دست و پاگیر و مزاحم باشد . ۴) در مکانی نصب گردد که امکان صدمات فیزیکی به آن را به حداقل برساند . ۵) سیلندر در فضای باز و در مقابل تابش مستقیم نور خورشید یا برف و باران قرار نگیرد . ۶) باید دقت داشت که خاموش کننده در فاصله ای دورتر از مواد مخاطره آمیز نصب شود . ۷) وقتی که خاموش کننده بر روی دیوار نصب میشود باید از بستهای مخصوص استفاده شود . ۸) توزیع یکنواخت صورت پذیرد .
انتخاب نوع کپسول خاموش کننده
مهمترین نکته در مورد خاموش کننده های آتش نشانی این است که بدانید هر خاموش کننده برای اطفاء نوع خاصی از آتش سوزیها مناسب است. بنابراین شما میبایست قبلا بر اساس نوع ماده ای که ممکن است دچار آتش سوزی گردد نسبت به تهیه خاموش کننده مناسب اقدام نمایید.
حرف مبین هدف
حرف مبین هدف آتش نشانی بسته به نوع آن، در سیستم بین المللی ( به جز آمریکا) به صورت زیر است:
رنگ کپسول ها
در استاندارد رنگ کپسول ها باید به سه نکته اذعان کرد: ۱- این استانداردها از هر کشور به کشور دیگر فرق می کند. حتی در استرالیا که تابع سنتی انگلستان است، تفاوت وجود دارد. ۲- این استانداردها تابع زمان هستند. قبلا کل کپسول ها را رنگ می کردند، جدیدا همه کپسول ها سرخ هستند تا تمایز محیطی ایجاد شود و از یک نوار رنگی یا قطعه پلاستیکی رنگی استفاده می شود. ۳- در بسیاری از جاها مانند کشور ما، با توضیحات نوشتاری یا تصویری روی کپسول ها مشخص می شوند. ( چون در لحظه بحرانی آتش سوزی، کاربرد فراموش می کند که مثلا برای خاموش کردن تابلوی برق، کپسسول سفید بردار یا آبی!)
کاربرد کپسول ها
باید دانست که هر کپسولی کجا استفاده می شود. مثلا کاربرد کپسول آب برای آتش سوزی برقی یا نفتی اشتباه است.
.jpg)
